PARLAMENT MÜZAKIRƏLƏRININ BÜDCƏ QƏRARLARINA TƏSIRININ QIYMƏTLƏNDIRILMƏSI
Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına əsasən, ölkə parlametinin ən mühüm səlahiyyətlərindən biri dövlət büdcəsinin təsdiqi və onun icrasına nəzarətin həyata keçirilməsidir. Parlament tərəfindən həyata keçirilən büdcə nəzarətinin effektivliyi parlamentin bütövlükdə büdcə prosesinə nə qədər fəal cəlb edilməsindən və deputatların dövlət büdcəsi müzakirələrinə nə dərəcədə fəal qoşulmasından bilavasitə asılıdır. Digər tərəfdən, dövlət büdcəsi vəsaitinin istifadəsində hesabatlılığın, şəffaflığın və səmərəliliyin təmin edilməsi, habelə büdcə prosesinə vətəndaş cəmiyyətinin təsirli nəzarət sisteminin formalaşması, müəyyən mənada, məhz parlamentin büdcə prosesində iştirakı səviyyəsi ilə müəyyən olunur.
Azərbaycanda büdcə prosesinin tədqiqi göstərir ki, hazırda qanunverici hakimiyyətin büdcə qərarlarına real təsir dərəcəsi elə də böyük deyildir. Qüvvədə olan qanunvericilikdə növbəti ilin büdcə layihəsinin hazırlanması prosesində parlamentin iştirakı nəzərdə tutulmur. Qeyd etməyə dəyər ki, büdcə layihəsinin hazırlanması təxminən 9 aylıq bir dövrü əhatə edir (cari ilin yanvar ayının sonuncu ongünlüyündən sentyabrın 25-dək). Parlament büdcə proseslərinə yalnız bu mərhələdən sonra – büdcə layihəsinin parlament müzakirələri dövründə - qoşula bilər. Parlametin büdcə prosesinin əvvəlki mərhələlərinə hər hansı bir formada qatıla bilməməsi və büdcə qanunu ilə birgə müzakirəyə təqdim edilən büdcə sənədlərinin kifayət qədər irihəcmli olması, habelə büdcə müzakirələri üçün qanunvericilikdə cəmi 2 (iki) ay vaxtın nəzərdə tutulması deputatların büdcə sənədləri ilə müfəssəl tanışolma imkanlarını xeyli dərəcədə məhdudlaşdırır.
Dövlət büdcəsi layihəsinin məhz qanunverici orqana təqdim edildiyi şəkildə və həmin rəqəmlərlə təsdiq edilməsini parlametin büdcə proseslərinə passiv cəlb olunmasının nəticəsi hesab etmək olar. Son illərin təcrübəsi göstərir ki, büdcə layihəsində parlament müzakirələri dövründə edilən dəyşikliklər də əsasən məhz icra hakimiyyətinin təşəbbüsü ilə baş verir.
Belə bir vəziyyətdə əksər parlament üzvləri bir tərəfdən büdcə müzakirələrində parlamentin rolunu və vəzifələrini yetərincə qiymətləndirə bilmir, digər tərəfdən isə ayrı-ayrı icra hakimiyyəti orqanlarının təsiri altına düşərək həmin qurumların büdcə maraqlarının ifadəçisinə çevrilirlər.
Bütün qeyd olunanlar ölkənin ali qanunvericilik orqanı olan MM-də büdcə müzakirələrinin gedişinin, həmin müzakirələrdə deputatların fəallıq səviyyəsinin və bütövlükdə büdcənin parlament müzakirələrinin effektivliyinin vətəndaş cəmiyyəti tərəfindən qiymətləndiriməsini zəruri edir.
İqtisadi Təşübbüslərə Yardım İctimai Birliyi ACİ-YF-in maliyyə dəstəyi ilə 2008-ci ilin büdcə layihəsinin timsalında büdcənin parlament müzakirələrində deputatların fəallığını və müzakirələrin effektivliyini qiymətləndirmək istiqamətində layihə həyata keçirib. Layihə çərçivəsində parlament komissiyalarının və parlamentin büdcə müzakirələri ilə bağlı iclaslarının stenoqramı aparılmaqla və millət vəkilləri arasında sorğu keçirilməklə monitorinq aparılıb. Monitorinq nəticəsində: I) dövlət büdcəsinin müzakirələrində millət vəkillərinin iştirak səviyyəsi və onların təkliflərinin nəzərə alınma dərəcəsi müəyyənləşdirilib, II) büdcənin parlament müzakirələrilə bağlı problemlər aşkarlanıb.
Layihə çərçivəsində aparılan monitorinq və tədqiqatın nəticələri 2008-ci il mayın 7-də Beynəlxalq Mətbuat Mərkəzində millət vəkillərinin, QHT və KİV təmsilçilərinin, müstəqil ekspertlərin iştirakı ilə keçirilən dəyirmi masada təqdim olunub.
Sənədin özü ilə aşağıdakı linklərdə tanış ola bilərsiniz