Avro unikal və qeyri-adi əsərdir və indi onun həyat qabiliyyətinin davamlılığı ciddi sınaq qarşısındadır. Onda ciddi və aydın qüsur mövcuddur. Mükəmməl valyuta üçün təkcə mərkəzi bank yox, eyni zamanda xəzinədarlıq (maliyyə nazirliyi) tələb olunur. Belə xəzinədarlıq daim vətəndaşların vergiyə cəlb edilməsi ilə məşğul olmasa da, zərurət olduqda, məsələn böhran dövründə bu imkandan yararlana bilər. Maliyyə sistemi çökmə astanasında olanda mərkəzi bank onun likvidliyini təmin etməyə qadirdir, ancaq ödəmə qabiliyyəti problemini yalnız xəzinədarlıq çözə bilər. Bu, hamıya məlum olan faktdır, avronun yaranmasında iştirak edənlərin bunu bilməməsi ehtimalı çox azdır. İssinq etiraf edir ki, o, hakimiyyətin siyasi qolu olmadan monetar birliyin yaradılması ideyasını arabanı atdan qabağa qoymaq cəhdi kimi qiymətləndirənlərdən olub. 

Deməli, arabanı atdan irəli qoydular və bu formada Avropa Birliyi yaradılıb. Məhdud, ancaq siyasi cəhətdən tam nail oluna bilən məqsəd və qrafiklər ortaya çıxıb, amma hamı gözəl bilir ki, bunlar kifayət etməyəcək, yeni addımlara və yeni fəaliyyətlərə ehtiyac olacaq.  Bir sıra səbəblərdən proses tədricən səngiyib. İndiki mərhələdə Avropa Birliyinin inkişafı donub. Bu avroya da aiddir. Birlik üzvlərini öz bank sistemlərini xilas etməyə sövq etmiş 2008-ci il böhranı onun strukturundakı nöqsanı və qüsurü üzə çıxarıb. Yunanıstanın borc böhranı ən çox diqqəti çəkən hadisədir. Avropa Birliyinin üzvləri letargiya yuxusundan ayıla bilməsələr və hadisələr inkişaf etməkdə davam edərsə, avronu təhlükə gözləyir. Əvvəldən, vahid valyutanın yaradılması zamanı elan edilmişdi ki, Birliyin üzvləri Maastrix razılaşmasının tələblərindən irəli gələn məhdudiyyətlərə riayət edəcəklər. Ancaq Yunanıstanın hökuməti bu məhdudiyyətlərdə bağışlanılmaz xətalara yol verib. Ötən ilin oktyabrında seçilmiş Georq Papandreunun hökuməti açıqladı ki, 2009-cu ilin büdcə kəsiri 12,7% olub və bununla da nəinki bazarları, hətta Avropa hakimiyyətini də dərin şoka saldı.

Avropa hakimiyyətini ilk addımda 4% olmaqla kəsirin tədricən azaldılması planı qane edir. Ancaq bazar üçün bu kifayət deyil. Yunanıstanın dövlət istiqrazları üzrə riskin gəliri hələ də 3% həddindədir və bu, ölkəni Avrozonada iştirak üçün əsas üstünlüklərindən məhrum edir. Əgər vəziyyət dəyişməsə, nə etməyindən asılı olmayaraq Yunanıstan özünü borc bataqlığından çıxara bilməyəcək. Büdcənin ixtisarının davam etdirilməsi iqtisadi aktivliyi daha da boğacaq, bu isə vergi daxilolmalarının ixtisarını və borcun ÜDM-ə payının pisləşməsini şərtləndirəcək. Beləliklə, risk üzrə gəlirlər kənardan yarım olmadan əvvəlki səviyyəyə qayıda bilməyəcək.

Avrozona ölkələrinin nazirləri sonuncu yığıncaqda vəziyyətin qəlizliyini anladılar və “Avrozonada ümumilikdə maliyyə sabitliyini dəstəkləməyə” məcbur oldular. Təəssüf ki, onlar hələ də öz öhdəliklərinin reallaşdırılması üçün mexanizm tapa bilməyiblər, çünki mövcud institusional razılaşma bu məqsədlərə cavab vermir. Halbuki Lissabon razılaşmasının 123-cü maddəsi zəruri hüquqi bazanı təmin edir.

Yunanıstanın vəd olunan göstəriciyə nail olacağı təqdirdə ödəyəcəyi borcun məsələn, 75%-nin maliyyələşdirilməsi üçün avroistiqrazların birgə buraxılması optimal qərar ola bilər. Afinanın üzərinə isə yerdə qalanları maliyyələşdirmək düşər.  Bu tip tədbirlər maliyyələşmənin dəyərini xeyli azaltmağa kömək edərdi və mahiyyət etibarilə BVF-nin kreditlərinin tranşla bölüşdürülməsinə uyğun gələrdi. Ancaq siyasi nöqteyi nəzərdən bu mümkün deyil. Çünki Almaniya uğursuz qonşusu üçün yem təknəsi olmağın qəti əleyhinədir. Bu baxımdan heç bir ağlabatan alternativ qalmır.

Papanderu hökuməti köhnənin səhvərini düzəltmək niyyətindədir, ona geniş ictimai dəstək göstərilir. Onun sələfləri sükan arxasında olanda ölkəni kütləvi etirazlar dalğası  bürümüşdü, ancaq indi xalq, sanki, onları büdcə problemlərindən qurtaracaq məhdudiyyətləri məmnuniyyətlə qəbul etməyə hazırdır - problemlər isə çoxdur. Beləliklə, Yunanıstana müvəqqəti yardım bəhs edərdi. Ancaq İspaniya, İtaliya, Portuqaliya və İrlandiya da qalır. Belə tədbirlərlə ötüşmək üçün birlikdə onlar çoxdur. Yunanıstanın xilası avronun xilasına zəmanət vermir. Bəs indiki böhranı dəf etdikdən sonra növbətisi ortaya çıxanda avro nə edəcək? Bir şey aydındır: müəyyən şəraitdə yardım ediləcəyi təqdirdə institusional razılaşmanın icrasına nəzarət və sərt monitorinq lazımdır. Eyni zamanda etibarlı və yaxşı təşkil edilmiş avroistiqraz bazarının yaradılması arzuolunandır. Məsələ ondadır ki, görəsən, Avropa bu addımların reallaşması üçün öz siyasi iradəsini cəmləşdirə biləcəkmi?

Corc Soros